Ongezond en (on)geoorloofd; vrij of veilig?

(Volks)gezondheidsproblemen die gepaard gaan met roken, alcohol, suiker, transvetten en andere legale maar (potentieel) gezondheidsbedreigende producten, halen dagelijks het nieuws. Vanuit alle hoeken van de maatschappij wordt geroepen om gedrags- en beleidsaanpassing. Wat is de rol die het recht speelt, kan spelen en moet spelen ter bestrijding van de verwezenlijking van legale maar gezondheidsbedreigende risico’s? De zoektocht naar deze rol is de rode draad van het boek Ongezond en (on)geoorloofd. Publiek-en privaatrecht & legale, maar gezondheidsbedreigende producten en diensten dat op 18 mei 2018 op het Ucall-Jubileumcongres wordt gepresenteerd. Het boek draait om de vragen aan wie het is om in te grijpen en met welke (rechts)middelen, als schade dreigt als gevolg van legale maar gezondheidsbedreigende producten en diensten in het algemeen, en een aantal specifieke in het bijzonder.

Onder de vlag van het Utrecht Centre for Accountability and Liability Law (Ucall) brengt de bundel Ongezond en (on)geoorloofd 27 auteurs van verschillende Nederlandse en Belgische universiteiten samen, met specialismen op het terrein van privaatrecht, staats- en bestuursrecht, strafrecht, internationaal recht, mensenrechten, publieke instituties, rechtseconomie, filosofie, psychologie, sociale wetenschappen en public health. Onder redactie van Ucall’ers Renée Kool, Rolf Ortlep en mijzelf verschijnt het medio mei als nr. 13 in de Ucall-reeks. Zij die zich tegen een prijs van €50 als regulier bezoeker inschrijven voor het congres van 18 mei 2018 ontvangen gratis een exemplaar van deze bundel (die ongeveer 650 pagina’s telt).

Ongezond en (on)geoorloofd is een actueel en urgent thema. De Gezondheidsraad waarschuwt steeds indringender, onder meer over de schadelijke gevolgen van alcohol. Artsen slaan alarm en zien bijvoorbeeld de obesitas-epidemie als een van de grootste bedreigingen van onze gezondheid. Juristen roepen op tot een juridische aanpak en zelfs strafrechtelijke vervolging van industrieën, in het bijzonder van de tabaksindustrie. De overheid scherpt haar ontmoedigingsbeleid aan en wil onder andere de rookruimtes in de horeca de komende jaren doen sluiten. Ook de industrieën zelf nemen maatregelen en staken bijvoorbeeld de verkoop van suikerhoudende frisdrank op scholen. De vraag is wat het recht in al zijn verschijningsvormen ten dezen vermag.

Met de bundel en het congres beogen wij de rol van het recht en andere reguleringsmiddelen bij de aanpak van actuele (volks)gezondheidsproblemen (beter) voor het voetlicht te brengen. Het boek laat zich lezen als een drieluik. Het eerste paneel belicht wat het recht vergt van respectievelijk de wetgever, de beleidsmaker, de rechter, de toezichthouder en de betrokken industrieën, daar waar legale maar gezondheidsbedreigende producten en diensten in het spel zijn. Daarbij gaat de aandacht onder meer uit naar vraagstukken van legitimiteit, opportuniteit en adequaatheid. Het tweede paneel brengt in beeld welke (rechts)middelen – van publiekrecht of privaatrecht, en van nationale of supranationale bron – worden, kunnen en moeten worden ingezet. Zij adresseren aldus de grondslagen, vormen en inhoud van de inzet van het recht. Het laatste onderdeel van het drieluik omvat case studies. Deze illustreren concreter de actuele, mogelijke en wenselijke inzet van het recht bij de omgang met een aantal legale maar gezondheidsbedreigende producten en diensten. Deze gevalsanalyses gaan over transvetten in levensmiddelen, tabaksontmoedigingsbeleid in de gezondheidszorg, roken, suiker, de koolwaterstoffen MOSH en MOAH en de gezonde school. Door aan de hand van case studies in te zoomen op het schouwspel van actoren, hun rollen, hun achtergronden en hun instrumenten, wordt een scherper zicht geboden op alsook inzicht in de interacties en interventies van het recht en de betekenissen die de betrokken actoren hieraan hechten.

Ongezond en (on)geoorloofd legt een spanningsveld bloot tussen het belang van bescherming van consumenten en respect voor hun autonomie. Vrij of veilig? Als het recht te veel vrij laat is de (gezondheid van de) mens niet veilig, maar met het te veel opleggen van veiligheid wordt de mens onvrij. Het is zaak om een goede balans te vinden zonder de eigen verantwoordelijkheid voor de leefstijl, het beginsel van autonomie en de vrije markt (te veel) geweld aan te doen. Het streven is ongezonde producten en diensten zodanig te reguleren dat de zelfbeschikking wordt verbeterd.

De conclusie is dat voor het terugdringen van schade aan de gezondheid – en in het verlengde daarvan: aan de economie en het welzijn van de samenleving – een integrale, multidimensionale benadering geboden is, die voortdurend inspeelt op veranderingen. Het komt aan op een samenspel van actoren van verschillende achtergronden op nationaal en internationaal toneel, die over een uitgebreid instrumentarium beschikken. Daarbij moet de toevlucht niet worden gezocht in een enkel instrument; de gewenste verandering kan worden bereikt met een op het gevalstype afgestemde smart mix van publiekrechtelijke en privaatrechtelijke instrumenten gecombineerd met inzichten uit economische en sociale wetenschappen en public health. Het is deze multidimensionale benadering die in de bundel en op het Ucall-congres van 18 mei 2018 – waarvoor u van harte bent uitgenodigd – wordt uitgedragen. De hoop is dat dit de gezondheid en (mede in het verlengde daarvan) de vrijheid van morgen bevordert. De inzet is vrij én veilig. Graag tot 18 mei!

Het Ucall-congres op 18 mei vindt plaats in Paushuize, Kromme Nieuwegracht 59, 3512 HE Utrecht. Meer informatie over het congres en over de aanmelding daarvoor is hier beschikbaar.